ધમણીની મોરલી (એન્યુરીઝમ)

પરિચય :

એન્યુરીઝમ એટલે રૂદ્રવાહિનીમાંથી ઉદભવતી સ્થાનિક મોરલી. એન્યુરીઝમના ફાટવાથી મગજમાં સબએરેકનોઈડ હેમરેજ ૮કબજ૯ – એક પ્રકારનો મગજનો હેમરેજ થાય છે. દરેક ર૦ પક્ષઘાતમાંથી એક સબરાકનોઈડ હેમરેજના કારણે થાય છે. આ મોરલી ફાટવાની શકયતા ૪૦ થી પ૦ વર્ષની વયમાં સૌથી વધારે હોય છે.
વર્તમાન પુરાવા સૂચવે છે કે આ મગજની મોરલી લોહીના દબાણની ઉંચ નીચ થવાથી અથવા ધમણીની દિવાલમાં કેલ્શિયમ જમા થવાથી ઉદભવે છે.

સંકેત અને લક્ષણો :

અચાનક તીવ્ર માથાનો દુઃખાવો – ઘણી વારતો જીવન ના સૌથી ખરાબ માથાના દુખાવા તરીકે વર્ણવામાં આવે છે, ઉલ્ટી, બેભાન થવું આ બધા ધમણી ફાટવાના લક્ષણો છે.
ધમણી ફાટવાથી થતા રકતસ્ત્રાવ – હેમરેજ ૮કબજ૯ ને કારણે મગજ પર દબાણ આવે છે. જેને કારણે મગજના જ્ઞાનતંતુઓ ઉપર અસર થવાથી માણસ ઢળી બેભાન અને શ્વાસની તકલીફ થાય છે.
અમુક સંજોગોમાં અન્ય કારણ માટે મગજનો એમ.આર.આઈ./ એન્જીયોગ્રાફી કરવામાં આવે તો એન્યુરીઝમ / મોરલીનું નિદાન (આકસ્મીક) થતું હોય છે.

એસ.એ.એચ.૮કબજ૯ થી ઉદભવતી સમસ્યાઓ :

૧૦ થી ર૦ ટકા દર્દીઓ હોસ્પિટલ પહોંચે તે પહેલા જ મૃત્યુ પામે છે.
જો સારવાર ન કરવામાં આવે તો ફરીથી મોરલી ફાટવું અને મૃત્યુનું જોખમ ખુબજ વધારે હોય છે. (૧ મહિનામાં ૪૦ થી પ૦ ટકા)
વાઝોસ્પાઝમ (ધમણીનું સંકોચન) એ એક સામાન્ય સમસ્યા / તફલીફ છે જે સબએરેકનોઈડ હેમરેજના પ થી ૧૦ દિવસ પછી પાછી પણ થઈ શકે છે. હેમરેજ ને કારણ લોહીની ધમણીની દિવાલનું ઈરીટેશન થાય છે. જેને કારણે આવા ધમણીના સંકોચનના કિસ્સાઓ થતા હોય છે. તે ર૦ ટકા દર્દીઓમાં મૃત્યુ અથવા કાયમી અપંગતાનું કારણ બને છે.

નિદાન:

મગજની ડીજીટલ સબટ્રેકશન એન્જીયોગ્રાફી (ડી.એસ.એ.– મકબ) એ એન્યુરીઝમના નિદાન તથા સારવાર માટે સૌથી ઉતમ તકનીક છે.

સારવાર :

એન્યુરીઝમ ફાટવાથી થતા સબએરેકનોઈડ ૮કબજ૯ હેમરેજ એ એક ઈમરજન્સી પરિસ્થિતિ છે. તેની વહેલી તકે સારવાર કરવી જોઈએ. પ્રારંભિક સારવારનો ઉદેશ્ય એન્યુરીઝમની મોરલી ફરીથી ફાટતા અટકાવવાનો છે.
સારવારના બે વિકલ્પો ઉપલબ્ધ છે.

૧. એન્ડોવાસ્કયુલર કોઈલીંગ – મોરલીની અંદર સ્પ્રિંગ બેસાડવી

ર. સર્જરી (કલીપીંગ) – મોરલીને બહારથી કિલપ મારી દેવી.

સર્જરી (કલીપીંગ):

આ વિકલ્પમાં ખોપરીને સર્જરી વડે ખોલી અને મગજની પેશીઓ તથા એન્યુરીઝમને ખુલ્લું કરવામાં આવે છે પછી એક મેટાલીક કલીપ વડે એ એન્યુરીઝમ (મોરલી) ને બહારથી જ બંધ કરવામાં આવે છે. જેથી તે મોરલીમાં લોહીનું પરીભ્રમણ બંધ થઈ જાય છે. આ સારવાર વિકલ્પમાં મગજ ની નોર્મલ પેશીઓ તથા નસોને ઈજા થવાની શકયતા કોઈલીંગ કરતા વધારે રહે છે.

એન્ડોવાસ્કયુલર કોઈલીંગ : (મોરલી / એન્યુરીઝમ ની અંદર સ્પ્રિંગ બેસાડવી)

આ સારવાર વિકલ્પમાં કોઈપણ પ્રકારની કાપકુપ કરવામાં આવતી નથી. એન્જીયોગ્રાફી માર્ગદર્શન હેઠળ પગની ધમણી માંથી એન્યુરીઝમ સુધી માઈક્રો કેથેટર (નળી) મુકવામાં આવે છે.
પછી એકદમ સુક્ષ્મ પ્લેટીનમની સ્પ્રિંગ ટયુબ (નળી) વડે મોરલીની અંદર ભરવામાં આવે છે. મોરલી આખી આવી કોઈલ થી ભરાઈ જવાથી તેની અંદરના રકત પ્રવાહ અટકી જાય છે.
ઘણી વખત આવી સ્પ્રિંગને અંદર ટકાવી રાખવા માટે બલુન (સ્ટેન્ટ) નો ઉપયોગ પણ કરવામાં આવે છે.
ફલો ડાઈવર્ઝન એ એક નવિનતમ એન્ડોવાસ્કયુલર તકનીક છે. જેમાં એન્યુરીઝમમાં જતા રકત પ્રવાહને દુર કરવા માટે એક સ્ટેન્ટ બેસાડવામાં આવે છે. સ્ટેન્ટ બેસાડવાથી એન્યુરીઝમ (મોરલી) ને મળતો રકત પ્રવાહ તુરંત જ બંધ થઈ જાય છે અને મોરલીની સાઈઝ ઘટવા માંડે છે. જે ૬ અઠવાડિયાથી ૬ મહિનામાં એકદમ સંકોચાઈ જાય છે.

એન્ડોવાસ્કયુલર કોઈલીંગ અળક સર્જરી (કલીપીંગ) ના ફાયદા :

સર્જીકલ કલીપીંગની તુલનામાં એન્ડોવાસ્કયુલર કોઈલીંગ સાથે ર૩ ટકા વધુ સારુ પરિણામ જોવા મળે છે.
એન્ડોવાસ્કયુલર કોઈલીંગમાં ખોપડી ખોલવામાં આવતી નથી. જેથી આગળ જતા વાય / આંચકી ની શકયતાઓ ઘટી જાય છે.
વાઝોસ્પાઝમ (મગજની નળીનું સંકોચન) ની શકયતાઓ ઘટી જાય છે.
વાઝોસ્પાઝમ જો થાય તો તે જ પ્રોસીજરમાં તેની પણ સારવાર કરવામાં આવે છે.
જો મગજમાં એકથી વધારે મોરલીઓ હોય તો એક જ એન્જીયોગ્રાફીમાં તે બધીજ મોરલીઓની એક સાથે સારવાર કરી શકાય છે.

એન્ડોવાસ્કયુલર કોઈલીંગ સાથે ખુબજ ઉત્કૃષ્ટ કલીનીકલ પરિણામો જોવા મળે છે. તેથી આજકાલ સર્જીકલ કલીપીંગની જગ્યાએ બધીજ હોસ્પિટલોમાં એન્ડોવાસ્કયુલર કોઈલીંગ એજ સારવાર કરવામાં આવે છે.

Brain Aneurysm

Introduction:

An aneurysm is localised balloon like out-pouching arising from a blood vessel. Aneurysm rupture leads to subarachnoid haemorrhage (SAH), a type of brain haemorrhage. One in every 20 strokes is caused by SAH. Peak age is 40-50 years
Current evidence suggest that brain aneurysms result from a combination of hemodynamic stresses and acquired degenerative changes within the arterial wall.

Signs and symptoms of Aneurysm rupture:

Aneurysm rupture leads to SAH experienced as sudden onset of severe headache (often described as worst headache of life) with vomiting, loss of consciousness or coma.
Mass effect, causing cranial nerve symptoms like drooping of eye lids.
Asymptomatic, incidentally detected during imaging done for other reasons.

Complications of SAH:

10-20% of patients die before they reach the hospital.
Risk of re-rupture and death are very high if left untreated (40-50% in a month).
Vasospasm is a common complication that may occur 5 to 10 days after SAH. Irritating blood byproducts cause the walls of an artery to contract and spasm thereby narrows the diameter (lumen) of the artery. It reduces blood flow to that region of the brain, causing a secondary ischemic brain injury. It causes death and permanent disability in upto 20 % of patients.

Diagnosis:

Digital subtraction angiography (DSA) of brain is the gold standard technique for diagnosis of aneurysm.

Treatment:

Aneurysm brain haemorrhage (SAH) is an emergency and should be treated at the earliest. Aim of initial treatment is to prevent is to prevent re-rupture of aneurysm.
There are two treatment options:

Endovascular-Coiling
Surgery (Clipping)

Endovascular Coiling:

It is a minimally invasive procedure in which a micro-catheter (thin long tube) is placed from leg artery in to the aneurysm under angiographic guidance.
Tiny, soft platinum coils are then pushed through the tube and placed within the aneurysm. It blocks blood flow within the aneurysm and prevents aneurysm rupture.
Additional device like a balloon or stent may be used to help keep the coils in place inside the aneurysm.
Flow diversion is an endovascular technique in which a flexible woven stent like device is deployed in the artery to divert blood flow away from the aneurysm itself.
Almost immediately after deployment the blood flow to the aneurysm sac is reduced, and complete closure of the aneurysm occurs between 6 weeks to 6 months after the procedure.

Advantages of coiling over clipping:

23% better clinical outcome with coiling in comparison to clipping.
No craniotomy or brain retraction thereby less chances of long term seizures.
Can be done even in high grade cases and also in presence of vasospasm.
Vasospam can be treated in same sitting.
Multiple aneurysms can also be treated in the same sitting.

Due largely to superior clinical outcomes and the elimination of a very invasive procedure with surgical clipping, endovascular coiling has replaced surgical clipping as the standard of care for the treatment of most brain aneurysms.